Sport di schi

Can é pa le sport di schi rové te nosc paîsc?

Le sport di schi ne n'á a La Val nia albü le gran svilup sciöche ti paîsc vijins, olache al ê en funziun i implanc’ portamunt. Mo sciö­­che an vëiga da chëstes fotografíes, gnê chësc sport bele ince pratiché da tröc agn te nosc paîsc. Cun brëies de lëgn (frassen) che vignun se pastelnâ adüm instës y sambëgn zënza implanc’ portamunt êl bele ti agn 30 i prüms jogn che metô man da slisoré söla nëi.

Sides ch'ai le praticâ por devertimënt o l'adorâ sciöche aiüt por se möie da n post al ater, laôta ne s'ess dessigü degügn imaginé cî svilup che chësc sport ess albü fina alde­daincö. Un o l'ater l'â imparè da fá le soldá, d'atri imparâ instësc o dala jënt di paîsc vijins.

Les prümes gares

I prüms che jê cun i schi a La Val ê chi dl mone: i fredesc Vijo, Carlo y Franzl Ta­vel­la metô bele man ti prüms agn 30 da pra­tiché chësc sport. Üna dles prümes gares de schi é gnüda organisada ti agn 1934-35 da n maéster trentin che insignâ a La Val, adüm cun i fredesc dl mone. Le start ê tl zënter dl paîsc y le travert jö Pidrô, dan la ostaría. La gara che an vëiga söl retrat chilò dlun­gia, ê gnüda organisada ti agn 50 da Siur Angel Morlang y â albü n gran suzès.

Ara se tratâ de na gara cun impedimënc’, fata tl zënter dl paîsc sot a forma de zircuit. An piâ ía sön plaza de dlijia y an messâ naota jí söpert fina sö olache al é sëgn la ciasa de Iaco Sottara. Dailò messan raité íte cuntra Taéla y spo fòra y jö olache al é al­de­da­incö la ciasa de Guido Tavella. Spo jêra indô söpert cuntra la calonia por rové indô sön plaza. Amesaíte êl de vigni sort de impe­di­­mënc’: sburlé na ciuvîra, passè sot n pun­tín y por n tunèl fòra, arcuncè na liacia de lë­gna, chirí fòra la dërta tlé da daurí na pun­turina y finamai n dotur che messâ vi­jité i concorënc’ por odëi sce ai se imbastâ l'ann da fá inant la gara.

La gara dl cioce

Ti agn 60 êl tres deplü jogn che metô man da jí cun i schi y al gnê ince organisé re­golarmënter vigni invern üna o deplü ga­res. Chi che se fistidiâ da mëte a jí chëstes gares ê scialdi dagnëra Konrad Dapoz, Otto y Giuvani Rubatscher, Giuvani Pescollde­rung o Valire Moling. Na gara che ê conesciüda sura düta la Val Badia ê la "gara dl cioce". Ara â chësc inom, deache i mius ciafâ propi n tòch de cioce. Le prüm ciafâ sambëgn le maiú tòch y plü injö ch'an rovâ te tlassifica, mëinder che le tòch de cioce gnê. La gara gnê fata da Pizát (Biei) fina jö en plaza de dlijia y datrai rovan finamai jö Ciampló o Cestun a stlüje jö le percurs de gara. La pista messâ sam­bëgn gní batüda düta a man y sciöche por­tes gnêl tut stanges de lëgn scorzades. Al rovâ adalerch conco­rënc’ de düta la Val Badia y i prüms pesc’ rovâ scialdi dagnëra tles mans di atlec’ dl'Alta Val Badia. Pro üna na gara, tignida dal Crist da Cians fina jö tl zënter dl paîsc, êl finamai gnü ada­lerch le conesciü atlet da La Ila, Marcello Varallo, a fá deu­ra­pista.

D'atres pistes

D'atres pistes, olache al gnê tigní gares di schi ê da Mezcôl jö o da Somcol fina jö Al Bagn. Sön chësc ultim percurs êl ti agn 50 gnü organisé n iade na ga­ra dl Comun, a chëra ch'al podô tó pert düc’ i abitanc’ dl Comun da S. Martin, de chël che le paîsc da La Val fajô laôta pert sciöche fra­ziun. Chë­sta gara che gnê fata a nëi intíera, é gnüda da­va­gnada da Pire Tolpeit, che â ciafè sciöche prüm pest na boza d'ega de vita.

Le unich lift che é stè a La Val

Les fadíes da jí dô vigni rait indô sön­som ê sambëgn dër granes y ara ne n'á nia duré dî ch'an â ponsé da mëte sö n lift. Otto y Albert Rubatscher â portè inant chësta sco­menciadía y â realisé sot dlijia jö fina jö sura Ciampló n implant portamunt de na lun­ghëza de 190 m. Chësc ê stè tl ann 1969.

Mo chësta scomenciadía ne n'á nia albü mas­sa suzès. Ince sce le prîsc por podëi anu­zè le lift ê mâ de 50 lires, n'êl nia tröpa jënt che jê cun i schi, y foresti n'êl laôta sambëgn gnanca tröc’ a La Val. Chësc implant é insciö dô da dui agn de funziona­mënt indô gnü archité. Porchël n'é l'idea da fá lifc’ impône mai gnü­da lasciada tomè. Tl ann 1976 êl gnü ada­lerch n valgügn rapresentanc’ dla firma Leitner por studié la poscibilité da fá n implant porta­munt da Lunz fina sön Col Galüc’ (Armentara). Le preventîf de spëisa por la realisaziun de chësta opra ê gnü valuté laôta sön passa 300 mi­liuns. Inul­tima ne n'él plü gnü nía fòra de chësta inten­ziun, deache al ê tratan gnü fòra la pro­posta de spostè le raiun da jí cun i schi söl'atra pert, cuntra Rit. Ince chësc secundo plann é inultima mâ restè söl papíer.

Gara dla Crusc

La gara che á mantigní fina aldedaincö süa tradiziun sciöche gara dl paîsc é stada la Gara dla Crusc. La prüma ediziun é gnü­da tignida tl ann 1971/72 y é spo gnüda or­ga­­nisada vigni invern fina aldedaincö. Mâ tl ann 1989 ne n'ara nia podü gní tigni­da por gau­ja dla mancianza de nëi. La pista tradi­zio­nala ê dala dlijia da La Crusc fina jödapé dl pice lift. Por gauja dla pücia nëi án n valgügn iadi messü spostè le per­curs de gara söl trat da Rainé fina jö en Badia. Le fat ch'al tôl pert vigni ann daimprò da cënt con­corënc’ desmostra che chësta ga­ra tradi­zio­nala é tres ciamò dër aprijada dala jënt dl paîsc.

Cursc de sci pur mituns

Ince tl sport di schi á l'U.S. La Val tres albü le maiú interès da ti insigné imprü­ma­dedüt ai mituns la pratica de chësc sport. Bele dal ann 1975 incá âl metü man de gní or­ganisé da pert dl'Uniun dl Sport vigni in­vern n curs de schi por mituns dla scora ele­mentara. I prüms cursc gnê tignîs da Sepl Tavella, che por condüje i mituns se imprestâ le pulmin da so frè Guido.

Plü tert é le curs gnü tigní da Otmar Moling, Gotthard Tolpeit y ince da Walter y Richard Miribung da Cians. Por deplü agn éson jüs dales scores de schi sö tl'Alta Badia (Badia, La Ila y Corvara).

L'interès por le curs de schi é dagnëra stè dër gran y al tolô pert tröc mituns che â insciö l'ocajiun da imparè da jí indortüra cun i schi. I mituns gnê mená cun le pulmin dl'Uniun dl Sport y ti ultims agn ân messü se imprestè ciamò n secund pulmin da fir­mes privates por ciafié da menè düc’ i mi­tuns che tolô pert al curs.